Tarihçe
04.01.2017.

TARİHİ VE COĞRAFİ YAPISI:

         Tarihi MÖ 4000-3000 yıllarına dayanan Yeşilyurt ilçesi sırayla Hititler, Urartular, Asurlar, Roma İmparatorluğu, Bizans imparatorluğu, Selçuklu imparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğunun yerleşim yeri olarak kullanılmıştır. Sınırları içinde yer alan Samanköy Höyük Geç Kalkolitik (MÖ 4000-3000)  çağdan itibaren, Tavşantepe (Örentepe) Eski Tunç Çağından (MÖ 2500) itibaren, Mollakasım Mahallesindeki Kaletepe Höyük  Roma ve Bizans dönemlerinden itibaren, Kadı Kalesi Yerleşimi olarak bilinen Görgü (Cafana) ve Kuşdoğan Mahallesi  sırtlarında Geç Roma ve Bizans Döneminden itibaren sosyal hayatın var olduğuna dair bulgulara rastlanmıştır.

        Malatya ilinin tarihsel yerleşimi Aşağı Şehir olarak tabir edilen Eski Malatya’da konuşlandığından Yeşilyurt Bölgesi Selçuklu İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğunun ilk dönemlerinde Aspozan Bağları olarak tabir edilen ve yazlık amaçlı kullanılan bir bölgeyken Osmanlı İmparatorluğunun ikinci döneminden itibaren yazlık kışlık amaçlı kent yerleşkesi konumuna geçmeye başlamıştır. 1750 li yıllarda inşa edilmiş olan Eski Yeşilyurt (Çırmıktı) ve Gündüzbey deki Merkez Cami-i Kebir camileri ve  Hacı İlyas Mahallesindeki Taşhoron Ermeni Kilisesi  bu kalıcı yerleşimin birer kanıtıdır.

        Tarih boyunca Anadolu ve Ortadoğu’nun geçit veren kavşak noktasıdır. Yeşilyurt’ta birleşen yollar Kuzeyde  Karadeniz Bölgesinden Kafkasya’ya, Güneyde Çukurova, Mezopotamya ve Suriye’ye ve Akdeniz’e, Batıda İç Anadolu’dan Ege Sahillerine, Doğuda İran ve Uzak Doğuya kadar uzanmaktadır. Malatya Hava Limanı, Malatya Tren Garı ve  Malatya Otogarı Maşti’de Yeşilyurt’tadır.

        İlçe Osmanlı döneminde Çırmıhtı Nahiyesi olarak 1909‘da kurulurken, Cumhuriyetten sonra Nahiyenin adı 1928 de İsmetpaşa olarak değiştirilmiştir.  1957 yılında dönemin İç İşleri Bakanı Dr. Namık GEDİK’in TBMM’ne verdiği teklifin kabulü ile İsmetpaşa Nahiyesi  İlçe düzeyine getirilerek adı da Yeşilyurt olarak değiştirilmiştir. 31 Mart 2014 tarihi itibariyle Malatya ilinin Büyükşehir olmasıyla birlikte Yeşilyurt İlçesi Merkez ilçe konumuna gelmiştir. Yeşilyurt yerleşim alanı bakımından dağlık olup, yüzölçümü 1013 km2'dir. İlçe doğuda Battalgazi, batıda Akçadağ ve Doğanşehir, güneyde Adıyaman  Çelikhan ilçesi, kuzeyde ise Yazıhan ile çevrili ve 82 mahalleden meydana gelmektedir.

         Medeniyetler su kaynakları civarında oluşmaya başlar. Malatya ve civar ilçelerinin içme ve sulama suyu kaynağı olan Derme Pınarbaşı su kaynağı Yeşilyurt’ta cazibeli bir şekilde Beydağlarının alt eteklerinden gün yüzüne çıkmakta ve şehri beslemektedir. Dünya’da sadece bir benzeri Hollanda’da olan Derme Suyu Malatya’nın can damarıdır. Diğer su kaynakları ise Horata kaynağı, Elemendik Kaynağı ve İnekpınarı kaynağıdır.  

         Yeşilyurt ilçesinde bakır(Cu), kurşun(Pb) ve çinko(Zn) maden yatakları bulunmaktadır.

         Yeşilyurt’un sırtını dayadığı Beydağlarından gelen rüzgar esintisi  klima etkisi yapmakta temiz  dağ havası buradan başlayarak kente yayılmaktadır. Yaz mevsiminde bu serinliğin en yoğun hissedildiği Gündüzbey Derme çayı vadisi ve akabindeki Beylerderesi vadisi mesire alanları, restoran kafe ve özel mekanlarla turizme hizmet etmektedir.

        

EKONOMİK DURUM:

             Tarihte İlçenin ekonomisi tarımın  ve hayvancılığın ağırlığı ile başlamış olup daha sonraları sanayi ve ticarete yönelim olmuştur. İnsanlar geçimini sağlayacak şekilde tarım ve hayvancılık ile uğraşırken sanayi yan hizmet kollarına ve küçük sanayi kollarına yönelme başlamıştır.

       Kiraz, kayısı ve üzüm bu bölgenin en önemli tarım ürünleridir. Öyle ki kentin kirazı Yeşilyurt ismiyle özdeşleşmiştir. Kayısı kuru olarak kiraz da yaş meyve  olarak önem arz etmektedir. Kayısı ve kiraz hem yurt içi hem de yurt dışına pazarlanmaktadır. Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre kentin alan olarak en çok üzüm bağı alanı da Yeşilyurt’tadır ve ürünleri iç piyasaya sunulmaktadır.

          Hayvancılık da süt, peynir ve besi sığırcılığı ile beyaz et üretimine ve yumurtaya yönelik tavukçuluk yapılmaktadır. Küçükbaş hayvancılığına yönelik yaylacılık gittikçe azalmakta ve halkın cüz’i bir kesimi küçükbaş hayvancılıkla uğraşmaktadır.

      Sebze yetiştiriciliği ticarete yönelik yok denecek kadar azdır. Kişiler kendi aile ihtiyacı kadar sebze üretimi yapmaktadır.  

         19. ve 20. yy da dokumacılık  bu bölgede çok revaçtadır. 19 Haziran 1957  TBMM Zabıt Ceridesi “Yeşilyurt Kazası Esbabı Mucibe Lahiyası” (İsmetpaşa Nahiyesinin Kaza Olmasını Gerektirici Sebepler) varakasında “Bu nahiyede 500’ü aşkın dükkan ve bir çok sınai aletler ile 1000’i aşkın dokuma tezgahı bulunmaktadır” denilmektedir.  Malatya Sümerbank dokuma fabrikasının ilk çalışanları Yeşilyurt bölgesinde dokumacılık ile geçinenlerden seçilince özel dokuma tezgâhları birer birer kaybolmuştur.  Malatya’nın ilk özel dokuma ve iplik fabrikaları bu ilçe sakinleri tarafından kurulurken, İstanbul’un lokomotif (öncü) tekstilcileri de bu ilçedendir. Tekstil ve sanayi bu ilçenin özünde vardır.

        Kentin 1. Organize Sanayi Bölgesi  bu bölgede ki tekstil fabrikaları ile oluşmaya başlamıştır. Kentin faal olan 1. ve 2. Organize Sanayileri Bölgeleri ve çalışmaları devam eden 3. Organize Sanayi Bölgesi, Özsan Sanayi Sitesi ve Malatya Küçük sanayi sitesi de Yeşilyurt’tadır. Dolayısıyla kentin çalışan işçi sayısı yoğunluğu da bu ilçededir.

        Kentin gelişmeye açık yeni yerleşim bölgeleri de bu ilçede olduğundan inşaat sektörü faaldir. Geleceğe geniş kitlelere yönelik kültür ve turizm amaçlı planlanan büyük çaplı projeler tamamlandığında Yeşilyurt turizmin cazibe merkezi konumunda olacaktır.

       NÜFUS VE DAĞILIMI

Yeşilyurt İlçesi Nüfusu 2015  yılı verilerine göre 295.452 kişi’dir

Kadın Nüfusu : 146.705 kişi; Nüfusun  %49,82’sini teşkil etmektedir.

Erkek Nüfusu : 147.747 kişi; Nüfusun  %50,18’ini teşkil etmektedir.

     SOSYAL DURUM

        Yeşilyurt ilçesinde sosyal hayat canlıdır. Halkın sosyal faaliyetlere katılımı ve ilgisi yüksektir. İlçede gerçekleşen festival, tiyatro, konser, sergi, spor müsabakaları, futbol, güreş, okçuluk vb kültürel, sanatsal ve sportif etkinlikler halkın çoğunluğu tarafından ilgiyle izlenmektedir. Yeşilyurt Belediyesine bağlı ve kırsal kesimde bulunan 5 adet YEKSAM (Yeşilyurt Kültür Sanat Merkezi) binalarında halkın talepleri doğrultusunda her yaşa açık müzik aletleri öğrenim kursları, okuma yazma kursları, resim kursları, elişi, nakış, ebru, ahşap, Kur’an kursu, minyatür bebek kursu, bilgilendirme, bilinçlendirme eğitim faaliyetleri yanında ilköğretim ve ortaöğretime yönelik öğrencilere okula destek amaçlı kurslar düzenlemekte böylelikle ilçenin özellikle kırsal kesimine sosyal bir statü kazandırmaktadır.

      ilçemiz de bulunan Malatya Kongre ve Kültür Merkezinde yıl boyu Yeşilyurt Belediyesi’nin   özel günlerin ve konuların idrakine yönelik yapmış olduğu konferans, sempozyum, panel, çalıştay, yazarlarla buluşma ve konser etkinlikleri yanında Yeşilyurt Belediyesi Tiyatro ekibi tarafından  hazırlanan ücretsiz tiyatro gösterileri Yeşilyurt İlçesinin ve Malatya ilinin  sosyal hayatına, kültür ve sanat ihtiyaçlarına cevap vermektedir.

        Bunun yanında Kitap fuarı, El Sanatları fuarı, tarım fuarı vb. fuarlarda ilçemizde gerçekleşmektedir. Kentin tek alışveriş merkezi AVM (Malatya Park), Sanat sokağı çarşısı da ilçemizdedir.   Yeşilyurt ilçesi Malatya ilinin sosyal, kültürel ve sanatsal merkezidir.

TARİHİ ESERLER VE GÖRÜLECEK YERLER:

a)-Tescilli Dinsel ve Kültürel Yapılar: 

-Taşhoron Kilisesi (Doğu Anadolu’nun tek kubbeli en büyük Ermeni Kilisesi),   yapımı 1750

- Merkez Camii Kebir (Kadim Yeşilyurt’ta 400 kişi kapasiteli camii), yapımı 1753

-Hacı İlyas Camii, Hacı Bekir Camii (Gündüzbey), Hacı Bekir Camii (Aşağıköy), Gözene Camii ve çeşmesi, Hıdırağa Camii (Hıroğlu), Kuyuönü Askeri Şehitlik, Kaynarca Mezarlığı, Kölükoğlu Camii (Hıroğlu),

-Malatya Tren Garı ve Dilek Tren Garı

- Tarihi su kemeri (Beylerderesi Şahnahan)

 

b)-Arkeolojik Sit alanları:

-Samanköy Höyük, Kaletepe Höyük, Çavuşyazısı Tümülüsü, Taftacık Roma Mezarı, Tavşantepe (Örentepe- Görgü), Kadı Kalesi Yerleşimi (Eski Görgü), Gözbaba Tümülüsü,

 

c)-Tescilli Sivil Mimari Eserler:

      Sokak sağlıklaştırılması yapılan ve Eski Yeşilyurt’ta Hıroğlu Mahallesinde yer alan sokak görülmeye değerdir. Yeşilyurt Belediyesi tarafından kamulaştırılmaya başlanılan bu sokak kamulaştırılma tamamlandıktan sonra sivil inisiyatiften çıkarılıp tüm halka arz edilecek hale getirilecektir.

        Koruma amaçlı İmar planı bölgesi olan Kadim (Eski) Yeşilyurt’ta 39 adet tescilli sivil mimari yapı (özel şahıs evi) bulunurken tescillenmeyi bekleyen bir o kadar daha sivil mimari yapı da bu bölgede vardır. Gündüzbey, Konak ve Yakınca Mahallelerinde de bozulmamış sivil mimari yapılar mevcuttur. Bu yapıların Kültürel Varlıkları Koruma Esasları doğrultusunda restitüsyon, restorasyon, güçlendirme ve sağlıklaştırma iş ve işlemlerinden ve doğal ortamların rekreasyonundan  sonra Kadim Yeşilyurt ve civarı Kültür ve Turizmin cazibe merkezi olacaktır.

 

d)- Gezilecek Görülecek Tarihi Olmayan Yerler:

        Bürücek Yaylası, Pınarbaşı Derme Suyu (Kaptaj), Derme Vadisi, Atapark, Beylerderesi Vadisi, Horata Vadisi, Sultansuyu Vadisi, Şelalepark, GedikPark ve Kültür Merkezi, Tohma Çayı ve Tohma Köprüsü, Çat Barajı, Sultansuyu Barajı, Ahmet Atılgan Park,  Abdullah Gül Parkı, Sanat Sokağı, Şehir Mezarlığı,  15 Temmuz Milli İrade ve Şehitler Anıtı ve Hilalpark, Rabiapark, Semapark

 

                                                                                                                                          Derleyen ve Hazırlayan

                                                                                                                                Züleyha TÜRKSOY

                                                                                                                               (İnşaat Mühendisi)

                                                                                                                  Kent Konseyi Kadın Meclisi Başkanı

KAYNAKÇA

  1. Malatya Kültür Envanteri ( Malatya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü yayını)
  2. “Çırmıhtıdan Yeşilyurt’a” Orhan TOĞRULCA (Yeşilyurt Kaymakamlığı)
  3. Tuik Verileri
  4. Yeşilyurt Belediyesi Stratejik Planı (2015-2019)
  5. Yeşilyurt Kaymakamlığı web sitesi

Çok Okunan Haberler.